Ô nhiễm từ những làng nghề chế tác đá

Hiện nay, tình trạng ô nhiễm làng nghề chế tác đá đang trở thành vấn đề đáng lo ngại tại nhiều địa phương trên cả nước. Quá trình cắt, mài và gia công đá phát sinh lượng lớn bụi mịn, tiếng ồn và nước thải chứa bột đá, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường không khí, nguồn nước và sức khỏe cộng đồng. Nếu không có giải pháp kiểm soát hiệu quả, ô nhiễm từ các làng nghề này sẽ tiếp tục gia tăng và để lại hậu quả lâu dài.

1. Tình trạng ô nhiễm từ làng nghề chế tác đá

Tại các làng nghề chế tác đá, hoạt động sản xuất thủ công kết hợp với quy mô nhỏ lẻ và thiếu hệ thống xử lý đồng bộ đã gây ra nhiều dạng ô nhiễm môi trường khác nhau. Dưới đây là các dạng ô nhiễm chi tiết thường gặp:

Ô nhiễm không khí

Bụi đá: Phát sinh trong quá trình khai thác, cắt, xẻ, mài và đánh bóng đá. Bụi có kích thước siêu mịn dễ phát tán trong không khí, bám vào cây cối, nhà cửa và đặc biệt là đi sâu vào hệ hô hấp gây bệnh về phổi, viêm phế quản, bụi phổi silic.

Khí thải: Từ các thiết bị chạy bằng động cơ xăng, dầu như máy cắt, máy mài, xe vận chuyển, phát sinh CO, NOx, SO₂,… góp phần gây ô nhiễm không khí và hiệu ứng nhà kính.

Tiếng ồn và rung: Tiếng ồn lớn từ máy cắt, máy mài và xe cơ giới liên tục hoạt động gây ảnh hưởng đến thính giác, hệ thần kinh, giấc ngủ của người dân sống xung quanh.

2. Giải pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm làng nghề chế tác đá

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường từ các làng nghề chế tác đá, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp kỹ thuật, quản lý và cộng đồng nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến không khí, nước, đất và sức khỏe con người. Dưới đây là các biện pháp chi tiết:

Biện pháp giảm ô nhiễm không khí

• Lắp đặt hệ thống hút bụi, lọc bụi: Trang bị thiết bị hút bụi tại các vị trí cắt, mài, đánh bóng; sử dụng buồng lọc bụi cyclon, túi vải hoặc hệ thống lọc nước để giảm lượng bụi phát tán ra môi trường.
• Phun sương, phun nước dập bụi: Sử dụng hệ thống phun nước tại khu vực cắt đá hoặc lắp đặt đầu phun sương tự động để giữ bụi không bay vào không khí.
• Che chắn và bố trí nhà xưởng kín: Đóng kín khu vực sản xuất, xây tường hoặc vách ngăn để hạn chế bụi phát tán ra ngoài môi trường dân cư.
• Bảo dưỡng và thay thế máy móc định kỳ: Giảm khí thải từ động cơ máy móc, thiết bị vận hành bằng cách bảo trì thường xuyên hoặc thay thế bằng máy sử dụng điện thay cho nhiên liệu hóa thạch.
• Trồng cây xanh xung quanh khu sản xuất: Tạo vùng đệm sinh học giúp hấp thụ bụi và khí độc hại, cải thiện chất lượng không khí.

Biện pháp giảm tiếng ồn và rung

• Sử dụng máy móc hiện đại, ít tiếng ồn: Ưu tiên các thiết bị có chứng nhận tiêu chuẩn tiếng ồn thấp.
• Cách âm, giảm rung cho nhà xưởng: Xây dựng tường cách âm, lắp đệm chống rung cho máy móc nặng.
• Bố trí thời gian sản xuất hợp lý: Hạn chế hoạt động gây tiếng ồn vào giờ nghỉ ngơi của người dân.

Biện pháp xử lý nước thải

• Thu gom và xử lý nước thải sản xuất: Xây dựng hệ thống bể lắng nhiều ngăn để tách bột đá trước khi xả ra môi trường; có thể tuần hoàn nước sau xử lý để tái sử dụng.
• Bố trí hệ thống rãnh thoát nước riêng: Phân tách nước thải sản xuất với nước mưa, tránh tràn lan gây ô nhiễm nguồn nước xung quanh.
• Xử lý nước mưa chảy tràn: Làm bể lắng hoặc bể chứa trung gian để loại bỏ cặn bẩn, hạn chế ô nhiễm nguồn nước mặt.

Biện pháp quản lý chất thải rắn và đất

• Thu gom, phân loại và tái sử dụng chất thải rắn: Tận dụng bột đá, đá vụn làm vật liệu xây dựng, gạch không nung, san lấp mặt bằng… thay vì đổ bỏ bừa bãi.
• Bố trí khu lưu chứa chất thải riêng biệt: Có sàn bê tông, mái che, rãnh thu gom nước rỉ để tránh thấm vào đất.
• Xử lý đất ô nhiễm: Nếu đất bị nhiễm bụi hoặc hóa chất, có thể bóc lớp đất bề mặt hoặc cải tạo bằng phương pháp sinh học, bón thêm vật liệu hữu cơ để phục hồi.

Biện pháp quy hoạch và quản lý tổng thể

• Quy hoạch cụm sản xuất tập trung: Di dời hoặc bố trí lại các cơ sở chế tác vào khu công nghiệp – làng nghề tập trung có hệ thống xử lý nước thải, bụi và chất thải chung.
• Ban hành quy định môi trường bắt buộc: Các cơ sở phải có hồ sơ môi trường, đánh giá tác động môi trường (ĐTM), giấy phép xả thải và tuân thủ tiêu chuẩn khí thải, nước thải.
• Tăng cường thanh tra, kiểm tra: Kiểm soát định kỳ, xử phạt nghiêm các cơ sở vi phạm quy định về bảo vệ môi trường.
• Hỗ trợ chuyển đổi công nghệ: Nhà nước có chính sách ưu đãi vay vốn, hỗ trợ kỹ thuật để các cơ sở đầu tư công nghệ xử lý và sản xuất sạch hơn.

Biện pháp tuyên truyền và cộng đồng

• Nâng cao ý thức người dân và chủ cơ sở: Tổ chức tập huấn, truyền thông về tác hại ô nhiễm và lợi ích của việc bảo vệ môi trường.
• Khuyến khích cộng đồng tham gia giám sát: Người dân có thể tham gia phát hiện, phản ánh các cơ sở gây ô nhiễm để cơ quan chức năng xử lý kịp thời.

Việc khắc phục ô nhiễm làng nghề chế tác đá đòi hỏi giải pháp đồng bộ từ kỹ thuật – quản lý – quy hoạch – cộng đồng. Khi các biện pháp này được triển khai song song, không chỉ giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà còn giúp làng nghề phát triển bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và bảo vệ hệ sinh thái xung quanh.