Việc khai thác khoáng sản dù mang lại giá trị kinh tế to lớn nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng đến môi trường. Từ sạt lở đất, ô nhiễm nguồn nước, không khí cho đến suy giảm đa dạng sinh học, tất cả đều là hậu quả khó lường nếu hoạt động này thiếu kiểm soát. Đây là vấn đề cần được nhìn nhận nghiêm túc để đảm bảo sự phát triển bền vững cho cả hiện tại và tương lai.
1. Hệ lụy môi trường từ việc khai thác khoáng sản
Việc khai thác khoáng sản gây ra nhiều ảnh hưởng đến môi trường về nhiều mặt như sau;
1.1. Suy giảm chất lượng đất
- Đào bới, bóc lớp đất phủ làm mất lớp đất màu, gây xói mòn nghiêm trọng.
- Đất bị nhiễm kim loại nặng, hóa chất độc hại từ quá trình tuyển, rửa quặng.
- Khó phục hồi lại hiện trạng ban đầu sau khi khai thác.
1.2. Ô nhiễm nguồn nước
- Nước thải từ khai thác chứa hóa chất (xianua, thủy ngân, axit mỏ…) thấm vào mạch nước ngầm hoặc chảy ra suối, sông.
- Gây hiện tượng axit hóa nước (acid mine drainage), khiến hệ sinh thái thủy sinh bị ảnh hưởng nặng nề.
1.3. Ô nhiễm không khí
- Bụi mịn phát tán từ quá trình nổ mìn, vận chuyển, nghiền sàng khoáng sản.
- Khí độc từ hóa chất sử dụng trong tuyển quặng gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dân sống gần khu vực mỏ.
1.4. Phá hủy hệ sinh thái và mất đa dạng sinh học
- Rừng bị chặt phá để lấy đất khai thác, làm mất nơi sinh sống của nhiều loài động – thực vật.
- Môi trường sống bị chia cắt, động vật hoang dã dễ bị tuyệt chủng do mất nơi cư trú.
1.5. Gây sạt lở và biến dạng địa hình
- Địa hình bị xáo trộn, xuất hiện hố sâu, bãi thải, bùn thải gây mất an toàn cho người dân.
- Dễ xảy ra sạt lở đất vào mùa mưa hoặc khi có tác động ngoại lực.
1.6. Gây ô nhiễm tiếng ồn và rung chấn
- Các hoạt động nổ mìn, máy móc khai thác tạo ra tiếng ồn lớn, ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh hoạt của cộng đồng xung quanh.
- Rung chấn lâu dài có thể ảnh hưởng đến kết cấu nhà cửa, công trình gần khu mỏ.
1.7. Tác động đến sức khỏe cộng đồng
- Người dân sống gần khu khai thác dễ mắc các bệnh hô hấp, bệnh ngoài da, bệnh về tiêu hóa do ô nhiễm môi trường.
- Nguy cơ tai nạn cao do hoạt động vận chuyển khoáng sản, sụt lún đất quanh mỏ.
- Gây ra mâu thuẫn xã hội và mất ổn định cộng đồng
- Tranh chấp đất đai giữa doanh nghiệp khai thác và người dân.
- Người dân mất kế sinh nhai do đất sản xuất bị thu hồi hoặc bị ô nhiễm, dẫn đến di cư, thất nghiệp.
1.8. Tiêu tốn tài nguyên và khó tái tạo
- Khoáng sản là tài nguyên không tái tạo – khai thác quá mức sẽ dẫn đến cạn kiệt.
- Việc không quy hoạch khai thác hợp lý sẽ để lại “di sản nợ môi trường” cho thế hệ sau.
2. Biện pháp giảm thiểu tác hại đến môi trường từ việc khai thác khoáng sản
Dưới đây là một số biện pháp giúp giảm thiểu tác hại đến môi trường từ hoạt động khai thác khoáng sản:
2.1. Quy hoạch và quản lý khai thác hợp lý
- Xây dựng quy hoạch khai thác khoáng sản theo vùng, khu vực cụ thể để tránh khai thác tràn lan.
- Ưu tiên khai thác tại các khu vực có trữ lượng lớn, thuận lợi cho việc hoàn nguyên.
- Giám sát chặt chẽ giấy phép và hoạt động khai thác theo đúng quy định pháp luật.
2.2. Áp dụng công nghệ khai thác hiện đại, thân thiện môi trường
- Sử dụng công nghệ khai thác ít tạo bụi, tiếng ồn và chất thải.
- Tái chế nước trong quá trình tuyển khoáng để giảm lượng nước thải.
- Sử dụng thiết bị giảm phát thải khí nhà kính và bụi mịn.
2.3. Kiểm soát chất thải rắn, nước thải và khí thải
- Thu gom và xử lý nước thải mỏ (nước thải axit, nước rửa quặng…) trước khi thải ra môi trường.
- Quản lý chất thải rắn như bùn tuyển, đất đá thải để tránh trôi lở, ô nhiễm đất – nước.
- Lắp đặt hệ thống xử lý khí thải, nhất là các khu vực khai thác than, kim loại nặng.
2.4. Cải tạo, phục hồi môi trường sau khai thác
- Trồng cây phủ xanh bãi thải, bãi khai trường sau khi kết thúc khai thác.
- Cải tạo địa hình, lấp hố khai thác, tái tạo lớp đất mặt để phục hồi hệ sinh thái.
- Xây dựng các công trình thoát nước, chống xói mòn đất.
2.5. Giám sát môi trường và công khai thông tin
- Lắp đặt hệ thống quan trắc môi trường tự động tại khu vực khai thác.
- Báo cáo định kỳ các thông số môi trường cho cơ quan chức năng.
- Công khai thông tin môi trường cho cộng đồng và chính quyền địa phương.
2.6. Tăng cường tuyên truyền và nâng cao ý thức
- Tổ chức tập huấn, truyền thông cho doanh nghiệp và người dân về bảo vệ môi trường.
- Đưa nội dung bảo vệ môi trường vào quy chế hoạt động của doanh nghiệp khai khoáng.
2.7. Tăng cường công tác kiểm tra, xử lý vi phạm
- Thanh tra, kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất để phát hiện sai phạm.
- Xử phạt nghiêm các hành vi khai thác trái phép, không có biện pháp bảo vệ môi trường.
- Tạm đình chỉ hoặc thu hồi giấy phép khai thác nếu không khắc phục ô nhiễm.
Tóm lại, việc khai thác khoáng sản nếu không được kiểm soát chặt chẽ sẽ để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho môi trường như suy thoái đất, ô nhiễm nguồn nước và mất cân bằng sinh thái. Những tác động này không chỉ ảnh hưởng đến hệ tự nhiên mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và đời sống của con người. Vì vậy, cần có những giải pháp quản lý, giám sát và phục hồi môi trường sau khai thác một cách nghiêm túc và bền vững. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể phát triển kinh tế mà vẫn bảo vệ được môi trường sống cho các thế hệ tương lai.
