Khu công nghiệp là nơi tập trung hàng loạt nhà máy và cơ sở sản xuất thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, hoạt động liên tục với cường độ cao. Chính vì sự đa dạng ngành nghề và lượng chất thải phát sinh lớn, nguy cơ KCN gây ô nhiễm môi trường tại các khu công nghiệp luôn ở mức đáng lo ngại. Nếu không được kiểm soát hiệu quả, các nguồn thải này có thể tác động nghiêm trọng đến môi trường tự nhiên và đời sống cộng đồng xung quanh.
1. Vì sao tình trạng ô nhiễm tại KCN tiếp diễn thường xuyên?
Mặc dù đã có nhiều quy định về bảo vệ môi trường nhưng tình trạng ô nhiễm môi trường tại các KCN vẫn diễn ra tại một số địa phương, dưới đây là một số nguyên nhân gây ô nhiễm:
Nguyên nhân từ hạ tầng khu công nghiệp
- Hệ thống xử lý nước thải tập trung quá tải.
- Hạ tầng thoát nước kém, lẫn lộn nước mưa – nước thải.
- Thiếu hệ thống quan trắc tự động hoặc quan trắc không liên tục.
- KCN phát triển nhanh nhưng hạ tầng môi trường chưa đáp ứng kịp.
Nguyên nhân gây ô nhiễm nước thải
- Xả thải trực tiếp nước thải sản xuất chưa xử lý hoặc xử lý không đạt chuẩn.
- Hệ thống xử lý nước thải hoạt động kém hiệu quả, quá tải hoặc không được bảo trì định kỳ.
- Nước thải chứa hóa chất độc hại, kim loại nặng, dầu mỡ, dung môi hữu cơ…
- Thoát nước mưa cuốn theo nguyên liệu, hóa chất rơi vãi vào hệ thống thoát nước chung.
- Các cơ sở sản xuất trốn tránh nghĩa vụ xử lý nước thải, xả lén vào ban đêm.
Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí
- Khí thải từ lò hơi, lò đốt, dây chuyền sản xuất phát tán CO, NOx, SO₂, bụi mịn.
- Hệ thống xử lý khí thải không đạt chuẩn hoặc không được vận hành đúng quy trình.
- Rò rỉ khí VOC, dung môi, hơi hóa chất từ quá trình sản xuất.
- Đốt chất thải trái phép trong khuôn viên nhà máy.
- Phương tiện vận tải, xe nâng gây phát thải bụi và khí độc.
Nguyên nhân gây ô nhiễm chất thải rắn
- Chất thải rắn công nghiệp không được phân loại và lưu trữ đúng quy định.
- Chất thải nguy hại (giẻ lau dính dầu, bùn thải, hóa chất…) không được quản lý chặt chẽ.
- Tồn đọng nguyên vật liệu, phế phẩm sản xuất trong thời gian dài.
- Đổ thải bừa bãi ra môi trường hoặc trộn lẫn chất thải nguy hại với chất thải thường.
Ô nhiễm từ tiếng ồn và rung
- Máy móc hoạt động liên tục với cường độ cao.
- Hoạt động của xe container, vận chuyển hàng hóa.
- Thiếu biện pháp cách âm, giảm rung.
Ô nhiễm đất
- Rò rỉ hóa chất, nhiên liệu từ bồn chứa hoặc đường ống ngầm.
- Chôn lấp chất thải trái phép.
- Nước thải ngấm xuống đất khi hệ thống thu gom bị hỏng.
- Sự cố tràn hóa chất, dầu mỡ không được xử lý kịp thời.
2. Làm thế nào để khắc phục ô nhiễm tại các KCN?
Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường tại các KCN cần có sự hành động và kết hợp nhiều giải pháp như sau:
Giải pháp quy hoạch hạ tầng
- Nâng cấp hệ thống thoát nước khu công nghiệp.
- Quy hoạch hợp lý khoảng cách an toàn giữa nhà máy – khu dân cư.
- Xây dựng khu cây xanh cách ly quanh KCN để giảm bụi và tiếng ồn.
- Đảm bảo hệ thống PCCC và ứng phó sự cố môi trường sẵn sàng hoạt động.
Biện pháp kiểm soát ô nhiễm nước thải
- Xây dựng hoặc nâng cấp hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt QCVN.
- Các doanh nghiệp trong KCN phải đầu tư hệ thống xử lý nước thải cục bộ trước khi đấu nối.
- Vận hành hệ thống xử lý đúng quy trình, bảo trì – bảo dưỡng định kỳ.
- Lắp đặt quan trắc nước thải tự động, truyền dữ liệu liên tục về cơ quan quản lý.
Biện pháp kiểm soát ô nhiễm khí thải
- Đầu tư và nâng cấp hệ thống xử lý khí thải cho lò hơi, lò đốt, dây chuyền sản xuất.
- Ứng dụng các công nghệ như tháp hấp thụ, hấp phụ than hoạt tính, cyclone, ESP, lọc túi vải…
- Lắp quan trắc khí thải tự động để theo dõi liên tục nồng độ phát thải.
- Thay thế nhiên liệu bẩn (than, dầu FO) bằng nhiên liệu sạch (LNG, điện, biomass…).
Biện pháp quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại
- Phân loại chất thải rắn tại nguồn theo từng nhóm: sinh hoạt – công nghiệp – nguy hại.
- Đầu tư khu lưu chứa chất thải đúng quy chuẩn, có mái che và chống thấm.
- Thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại bằng đơn vị có giấy phép.
- Không chôn lấp trái phép hoặc đốt ngoài trời.
- Tăng cường tái sử dụng, tái chế phế liệu từ quá trình sản xuất.
- Giám sát và cập nhật sổ chủ nguồn thải đầy đủ theo quy định.
Biện pháp giảm tiếng ồn và rung
- Lắp đặt tường chắn, vật liệu cách âm cho nhà xưởng.
- Bảo dưỡng máy móc định kỳ để hạn chế rung lắc.
- Bố trí máy phát tiếng ồn lớn ở khu vực xa khu dân cư.
- Xây dựng “vành đai xanh” giúp hấp thụ và giảm truyền âm.
Biện pháp bảo vệ đất và nguồn nước ngầm
- Xây bể chứa hóa chất và bồn nhiên liệu có hệ thống chống tràn – chống thấm.
- Kiểm tra thường xuyên đường ống, bồn bể để kịp thời phát hiện rò rỉ.
- Quy hoạch khu lưu trữ nguyên vật liệu xa nguồn nước.
- Xử lý triệt để sự cố tràn dầu, hóa chất ngay khi phát sinh.
Biện pháp quản lý và giám sát
- Thực hiện đầy đủ hồ sơ môi trường: Báo cáo ĐTM, Giấy phép môi trường, kế hoạch vận hành thử nghiệm.
- Lập kế hoạch quản lý môi trường định kỳ cho toàn khu công nghiệp.
- Tăng cường kiểm tra, giám sát doanh nghiệp hoạt động trong KCN.
- Áp dụng chế tài mạnh cho hành vi xả thải trái phép hoặc gian lận số liệu quan trắc.
- Đào tạo đội ngũ vận hành hệ thống xử lý, nâng cao năng lực chuyên môn.
Giải pháp công nghệ và sản xuất sạch
- Ứng dụng công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và ít phát thải.
- Thay đổi nguyên liệu độc hại bằng nguyên liệu thân thiện môi trường.
- Tối ưu dây chuyền để giảm thất thoát và lượng chất thải phát sinh.
- Áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong khu công nghiệp.
Trên đây là một số thông tin về tình trạng ô nhiễm môi trường tại các KCN, nguyên nhân và biện pháp khắc phục. Tình trạng ô nhiễm môi trường tại các khu công nghiệp đang trở thành vấn đề cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ và đồng bộ từ doanh nghiệp, cơ quan quản lý và cộng đồng. Chỉ khi các biện pháp kiểm soát được thực hiện nghiêm túc, ứng dụng công nghệ xử lý hiện đại và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong suốt quá trình sản xuất, chúng ta mới có thể hướng tới một nền công nghiệp phát triển bền vững. Việc cải thiện chất lượng môi trường tại các KCN không chỉ bảo vệ hệ sinh thái mà còn đảm bảo sức khỏe và tương lai cho các thế hệ sau.
